تحقیق و پژوهش از اهمیت ویژه ای برخوردار است و به جرات میتوان گفت که همه پبشرفت های علمی صنعتی پژوهشی تکنولوژی و جامعه شناسی بر پایه تحقیق و پژوهش استوار است. اصلی ترین و مهمترین شیوه ارائه نتایج یک مطالعه و تحقیق، تهیه مقاله پژوهشی است و محققی در صحنه تولید وانتشار علمی موفق است که بتواند نتایج پژوهش خود را در مجلات معتبر پژوهشی به چاپ برساند. از آنجا که نوشتن صحیح و مناسب یک مقاله یک رکن اساسی برای چاپ مقالات علمی میباشد، در اینجا سعی شده است که به بررسی روش های صحیح نگارش مقالات پژوهشی پرداخته شود. به طور کلی هر مقاله پژ وهشی شامل اجزای اصلی زیر است:
عنوان
نام نویسنده یا نویسندگان
اطلاعات تماس
چکیده
واژگان کلیدی
مقدمه
مبانی نظری تحقیق
روش تحقیق
یافته های تحقیق
بحث و نتیجه گیری
فهرست منابع
عنوان مقاله
1. اولین بخش یک مقاله عنوان است که باید اشتراکاتی با موضوع اصلی تحقیق داشته باشد و به شکلی جذاب جمله‌بندی شده باشد. نکات زیر در انتخاب عنوان مقاله قابل توجه هستند:
2. عنوان مقاله حتی الامکان باید دقیق و رسا بوده و از به کار بردن اصطلاحات ناآ شنا یا اختصاری خودداری شود.
3. عنوان مقاله حتی الامکان باید جمله خاصی باشد که نکات اصلی و عمده موضوع را در بر داشته باشد.
4. به طور معمول (نه همیشه) و در نام‌گذاری اکثر تحقیق ها این نکات در نظر گرفته می شود: چه چیزی را میخواهیم بررسی کنیم، در چه جامعه ای، در کجا و در چه زمانی. مثلا عنوان یک مقاله میتواند این باشد: بررسی رابطه سطح سواد مادران و تغذیه کودکان در شهر تهران سال 1386
5. عنوان باید «فاقد پیش داوری» باشد. به عنوان مثال، انتخاب این عنوان برای یک مقاله، مناسب به نظر نمی رسد: بررسی علل بی علاقگی رانندگان نسبت به بستن کمربند ایمنی!
6. اگر کلماتی در توصیف ویژگی مطالعه شما نقش کلیدی دارند حتما در عنوان خود آن را بگنجانید. مثل مطالعه آینده نگر مطالعه دوسویه کور یا مطالعه تصادفی شده
7. هیچ گاه نباید در عنوان مقاله نتیجه پژوهش را به صورت ثابت شده ذکر نمود.
نویسندگان و آدرس ها
اسامی نویسندگان و همکارانی که در مطالعه شرکت داشته اند باید بطور کامل ذکر شود. همچنین نویسنده اصلی که مسئول ارتباط با خوانندگان است باید مشخص شده و آدرس کامل و شماره تلفن وی در اختیار خوانندگان قرار گیرد.
چکیده تحقیق
چکیده پس از عنوان بیشتر از سایر بخشهای یک مقاله خوانده میشود و در چکیده قسمت های مختلف مقاله شامل مقدمه، اهداف، روشها و نتایج تحقیقق بصورت خلاصه ذکر می شود. متن بسیاری از مقاله ها به طور کامل در دسترس ما نیست و گاهی فرصت برای خواندن تمام مقاله نداریم و از این رو چکیده مقاله اهمیت زیادی دارد. در اکثر مجلات تعداد کلمات چکیده 150 تا 250 کلمه محدود است.
واژگان کلیدی
چند واژه کلیدی که از اهمیت زیادی در مطالعه برخوردارند، در این قسمت ذکر می شود. ضمن این که با ذکر واژه های کلیدی در سایتهای علمی می توان به دنبال مقاله نیز گشت. به طور معمول تعداد این واژه ها حدود 6-5 کلمه در نظر گرفته می شود.
............................
مقدمه
مقدمه یک مقاله پژوهشی ضمن بیان مسئله و تشریح موضوع به آن مسئله پاسخ میدهد که ارزش مطالعه حاضر برای انجام آن چه بوده است. در حقیقت با مطالعه مقدمه یک مقاله پژوهشی، خواننده با مسئله تحقیق آشنا شده و ضرورت انجام پژوهش را درک میکند. متن مقدمه باید روان باشد و حتی الامکان به صورت خلاصه و حداکثردر 2 صفحه تایپ شود.
مبانی نظری تحقیق
ادبیات تحقیق یا مبانی نظری، به تشریح مفاهیم، تعاریف و تاریخچه موضوع تحقیق می پردازد. نویسنده مقاله باید بر ادبیات تحقیق مسلط بوده و مبانی نظری موضوع تحقیق خود را به طور مختصر ولی کاربردی بیان نماید. مبانی نظری تحقیق باید با استناد و ارجاع علمی آورده شود. یک مقاله خوب باید بخش مبانی نظری قابل قبولی داشته باشد.
روش تحقیق
در این قسمت از مقاله چگونگی و روش انجام پژوهش توضیح داده می شود. همچنین نمونه های مورد بررسی، چگونگی نمونه گیری، جامعه هدف، مراحل اجرائی پژوهش و نحوه تجزیه و تحلیل داده ها ذکر می شود. در این قسمت در مورد تغییر بیشتر بحث شده و روش اندازه گیری و میزان دقت و چگونگی کنترل آنها بیان می شود.
یافته های تحقیق
در این قسمت نتایج بدست آمده از پژوهش ذکر می شود. نتایجی کلیدی مطالعه باید با کلمات روان و دقیق و بدون بزرگ نمایی ذکر شود. از روشهای مختلفی برای ارائه نتایج استفاده می شود. استفاده از اعداد، جداول و نمودارها کمک ارزنده ای به ارائه مطلب بطور ساده تر می نماید اما لازم است داده های جداول و نمودارها به طور کامل تشریح شده و مورد تجزیه و تحلیل قرار گیرند. در مواردی که از روش ها و آزمون های آماری برای بررسی نتایج و تحلیل داده ها استفاده شده باشد، باید نوع آن نیز ذکر شود.
بحث و نتیجه گیری
در این قسمت به تفسیر نتایج ارائه شده می پردازیم. همچنین می توان به مقایسه نتایج به دست آمده از مطالعه حاضر با نتایج سایر مطالعه ها پرداخت و با توجه به مجموعه شواهد نتیجه گیری نمود. در صورت لزوم می توان پیشنهادهایی برای انجام مطالعات بهتر و کامل تر در آینده ارائه داد.
فهرست منابع
در پایان لازم است کلیه منابعی که در تحقیق مورد استفاده قرار گرفته اند، به شیوه ای مطلوب ذکر شوند. شیوه نگارش منابع در نشریات مختلف متفاوت است و بهتر است از راهنمایی این نشریات و شرایط نگارش مقالات کمک بگیریم.
..........................
چند نکته اساسی در ارسال مقالات به نشریات علمی
به یاد داشته باشید که قبل از ارسال چکیده مقاله خود به یک مجله، ابتدا فرم نحوه نگارش مقاله را از آن مجله دریافت نموده و چکیده خود را در قالب آن فرم تهیه و تایپ نمایید (به عنوان مثال تعداد کلمات، فونت، تعداد خطوط، فاصله خطوط از کناره های صفحه و… )
دلایل عدم پذیرش چکیده یک مقاله در نشریات علمی
1. ابهام در موضوع مقاله و وجود تعداد زیاد مقالات مشابه پیشین
2. عدم تبیین زمینه اصلی تحقیق
3. نمونه گیری نامناسب
4. عدم رعایت اصول مقاله نویسی مورد نظر نشریه
5. عدم ذکر صحیح ارقام آماری
6. فقدان بحث و پرداختن به نتایج
7. چکیده های خیلی کوتاه و خیلی زیاد
8. بی دقتی در تهیه متن (غلط تایپی ، اشتباهات متن)
9. عدم ارتباط موضوع مقاله با رویکرد نشریه.
...................................
ویژگی های يک مقاله علمي پژوهشي
1) مقدمه:
در اين نوشته به ويـژگي‌هـاي کلّي يک مقاله علمي - پژوهشي براي انتشــار در نشرياتـي که مقـالات آنها مـورد داوري قرار مي‌گيرند (Refereed Journals) پرداخته شده است. اين نشريات يا مجلّه‌ها پس از دريافت مقاله آن را براي داوري نزد سه يا چند نفر از داوران که به موضوع مورد بحث مقاله آشنايي دارند ارسال مي‌دارند. پس از دريافت نظرات و پيشنهادات داوران، در صورتي که مقاله قابلّيت انتشار داشته باشد، نشريه مقاله مورد بحث را منتشر مي‌نمايد. چارچوب‌هاي آورده شده در اين نوشته نيز مي‌تواند براي مقاله‌هاي ارسالي براي همايش‌هاي علمي که مقالات آنها داوري مي‌شوند مورد توجّه قرارگيرد.
2) معیارهای یک مقاله علمی پژوهشی:
توصيه جدّي مي‌شود که معيارهاي زير در هر مقاله علمي - پژوهشي مورد رعايت قرارگيرند. رعايت اين معيارها باعث انسجام و استحکام مقاله شده و امکان پذيرش آن را در يک مجله علمي - پژوهشي افزايش مي‌دهد.
الف- مرتبط بودن مطالب و کامل بودن
• تمام موضوعات مطرح شده‌اند.
• استدلال‌ها و بحث‌ها در کليت متن مرتبط هستند.
• منابع و مراجع ادبيات تحقيق آورده شده‌اند.
• منطق و پيوستگي بين استدلال‌ها رعايت شده است.
ب- برخورداري از يک سازمان منسجم:
• مقاله از يک ساختار شفاف مفهومي برخوردار است.
• عنوان‌ها و زير‌عنوان‌هاي مناسب، صحيح و مرتبطي به کار برده شده‌اند.
• نظام ارجاع دهي با ثبات و مناسب است.
ج- برخورداري از يک محوريّت تحقيقي در کلّيت و ترکيب مقاله:
• تفکر خلاق، ترکيب و استدلال ظهور و بروز دارد.
• دقت فکري در باره عنوان اصلي ديده مي‌شود.
• مفاهيم مرتبط به نحو مناسبي تحقيق شده‌اند.
• استدلال‌ها و اثبات‌ها به وسيله مدارک و مستندات يا ارجاعات پشتيباني شده‌اند.
• شواهد کافي براي فهم موضوع وجود دارد.
• ادبيات تحقيق مورد نقد و تحليل قرار گرفته‌اند.
• ارتباط لازم بين ادبيات تحقيق و موضوع مورد تحقيق مقاله ارائه شده است.
3- ساختار عمومي مقاله
يک مقاله تحقيقي به طور کلي مي‌تواند در برگيرنده ساختاري مشابه ساختار زير باشد:
3-1) عنوان مقاله:
• پرهيز از عنوان‌هاي کلي و روزنامه‌اي؛
• استفاده از صفت و موصوف‌هاي لازم براي گوياتر نمودن عنوان؛
• دارا بودن جذّابيت براي جذب مخاطب؛
• فشرده و مختصر و يادآوردني؛
• پرهيز از اصطلاحات نامأنوس و اختصار
• توجه به اين نکته که عنوان يک برچسب است نه جمله.
3-2) نام نويسنده/نويسندگان:
• مشخص کردن نام و رابطه عضويتي نويسنده يا نويسندگان.
3-3) چکيده:
• دربرگيرنده (معرفي کلي و گوياي تحقيق / بيان هدف و قلمرو تحقيق، اهميت کلّي تحقيق ، مروري فشرده بر ساختار مقاله، اشاره کلّي به نوآوري‌ها و دستاوردهاي مقاله)؛
• پرهيز جدي از آوردن مراجع، فرمول و علامت‌هاي ويژه؛
• رعايت کوتاهي و فشرده بودن ( در حد يک بند و سقف 200 تا 250 کلمه)؛
• توجه به اين نکته که تعداد افرادي که چکيده را مي‌خوانند بسيار بيشتر از کساني است که مقاله را مي‌خوانند.
3-4) کليد واژه‌ها:
• تا سقف پنج کلمه و يا اصطلاح
3-5) مقدمه:
• تعريف مسئله و قلمرو تحقيق؛
• طرح اهميت تحقيق؛
• طرح سوابق تاريخي موضوع؛
• طرح طبقه‌بندي‌ها و شاخه‌هاي مرتبط با موضوع؛
• ارائه تعاريف اصطلاخات اصلي و علائم و اختصارات؛
• مروري کلي بر بقيه مقاله.
• اين بخش مي‌تواند با بخش بعدي ترکيب شود.
3-6) بررسي ادبيات موضوع/ سابقه تحقيق:
• طرح سابقه بر اساس يک نظم زماني/ ديدگاهي/مکتب فکري يا هر طبقه‌بندي ديگر؛
• طرح ارتباط ادبيات مورد بررسي با موضوع تحقيق؛
• بيان نقاط قوّت، ضعف و محدوديت‌هاي ادبيات موضوع؛
• صرف نظر از طرح مطالب شخصي و تعصب آميز؛
• طرح يافته‌هاي موافق و مخالف در ادبيات؛
• ارائه روند و سير تحقيق و طرح جهت‌گيري آن؛
• نقد و بررسي تئوري‌هاي طرح شده؛
• مشخص کردن محدوده زماني مورد بررسي؛
• برقراري ارتباط بين ادبيات موضوع با موضوع مورد تحقيق.
3-7) بدنه اصلي مقاله:
• متشکل از يک تا چند بخش و در برگيرنده اصل تحقيق و مطالعه نظير روش و متدولوژي، فرضيات، مدل رياضي.
3-8) نتايج ارائه خروجي‌هاي آزمايش‌ها، مدل‌ها يا محاسبات.
3-9) بحث در باره نتايج:
• استخراج اصول،روابط و ارائه تعميم‌هاي ممکن؛
• ارائه تحليل مدل يا تئوري؛
• ارائه ارتباط بين نتايج و تحليل‌ها.
• جمع بندي و نتيجه‌گيري طرح نتايج مهم و پيامدهاي آنها؛
• بيان استثناء ها و محدوديت‌ها؛
• طرح افق‌هاي تحقيقاتي براي ادامه و توسعه تحقيق.
3-10) سپاسگزاري (در صورت نياز):
• قدرداني از مؤسسات و يا اشخاصي که در به ثمر رسيدن تحقيق و يا بهتر انجام شدن فعاليت‌هاي مربوط به مقاله تأثيرگذار بوده‌اند.
3-11) منابع:
• ارائه فهرست مرتب شده منابع.
3-12) پيوست‌ها (در صورت نياز):
• ارائه مطالب ضروري براي فهم و پشتيباني از مطالب اصلي مقاله.
4) موارد ويرايشي
• رعايت ملاحظات دستوري در جملات و سعي در نوشتن جملات کوتاه و گويا؛
• شماره گذاري عنوان بخش‌ها و زيربخش‌ها؛
• شماره گذاري روابط و فرمول‌ها؛
• ارائه شرح مفيد و گويا در بالاي جداول و پائين شکل‌ها؛
• شماره گذاري جداول و شکل‌ها به طور جداگانه؛
• ارجاع دهي به هر جدول و يا هر شکل در متن از طريق شماره مربوطه؛
• رعايت دندانه‌گذاري مناسب به منظور تفکيک بهتر و خواناتر نمودن نوشتار؛
• پرهيز از شکسته‌شدن کلمات در دو خط متوالي (نظير "مي" در آخر خط و "شود" در ابتداي خط بعدي)؛
• پرهيز از کپي‌کردن تصاوير ناخواناي مراجع و منابع، سعي در بازطراحي آنها با ذکر دقيق مأخذ در ذيل آنها.
5) نکات ويژه
• سعي جدي در ثبات رويه‌هاي اتخاذ شده در نوشتار مقاله (مانند اندازه حروف، ضخامت خطوط در جداول و شکل‌ها، نوع خطوط لاتين در کلمات لاتين, فاصله شماره‌ها با متن يا روابط)؛
• الگوبرداري از ساختار آخرين مقالات منتشر شده در نشريه يا ژورنال هدف (نشريه‌اي که قصد داريد مقاله خودرا براي انتشار ارسال داريد)؛
• ارائه مقاله کامل شده به اشخاص مطّلع و مرتبط با موضوع مقاله و دريافت نظرات آنان و انجام عمل بالعکس در مورد آنان؛
• واگذاري تهيه مقالات مروري به محققان با تجربه و نويسندگاني که در زمينه مورد بررسي صاحب نظر بوده و لااقل چند مقاله در اين رابطه منتشر نموده‌اند؛
• اطمينان از دسترسي به مقالات مرجع مربوط به موضوع مقاله به ويژه مقالات جديد؛
• رعايت امانت، صداقت و اخلاق از اصول مهم هر فعاليت علمي و تحقيقي است. مراعات نمودن اين اصول از ضرورت بسيار بالائي برخوردار است.
.................................................